Το θνήσκειν ως γεγονός απορρέει και από τη φύση και από τον πολιτισμό.
Ας κάνουμε ένα άλμα, για να βρεθούμε στη σύγχρονη δυτική κοινωνία. Ο θάνατος εδώ μπορεί να διακρίνεται, ανάμεσα σε σ' όλα τα φυσικά και βιολογικά φαινόμενα, γεγονότα και λειτουργίες, ως το πιο φυσικό αναπόφευκτο συμβάν. Στο πλαίσιο μιας κοινωνιολογικής ανάλυσης, αυτό το ποίο προκαλεί φόβο στο υποκείμενο δεν είναι ο βιολογικός θάνατος, ο θάνατος δηλαδή καθαυτός, αλλά η κοινωνική παράσταση του θανάτου την οποία έχει το άτομο. Τρόμο και φόβο μπορεί να προκαλέσει μόνο η παράσταση του θανάτου στη συνείδηση των ζώντων. Για τους νεκρούς δεν υπάρχει ούτε φόβος, ούτε χαρά.
Η υπαρξιακή αντιπαράθεση με το θάνατο, η οποία μας προκαλεί τρόμο, αποτελεί πρόβλημα σε όλες τις κοινωνίες. Αυτό γιατί, κάθε κοινωνικό σύστημα πρέπει να βρει τρόπους να αποδεχτεί το θάνατο καθώς η ανθρώπινη φύση αναπόφευκτα πεθαίνει. Παράλληλα, πρέπει σε ορισμένο βαθμό να αρνηθεί το θάνατο για να μπορέσουν οι άνθρωποι να ακολουθήσουν την καθημερινότητά τους με κάποιο νόημα και δέσμευση.
Πέρα από βιολογική κατάσταση, ο θάνατος αποτελεί μια ιδεολογικά, πολιτισμικά και ιστορικά διαμορφωμένη κοινωνική κατασκευή. Οι φόβοι, οι ελπίδες και οι προσανατολισμοί τους οποίους έχουν τα άτομα σχετικά με το θάνατο δεν είναι έμφυτοι, αλλά διδάσκονται μέσω των δημοσίων συμβόλων όπως η γλώσσα, οι τέχνες, καθώς και τα θρησκευτικά και νεκρώσιμα τελετουργικά του κάθε πολιτισμού. Ο κάθε πολιτισμός έχει μια συμπαγή άποψη για τη θνησιμότητα, η εξήγηση της οποίας για το θάνατο έχει εμποτίσει τόσο πολύ τον κοινωνικό ιστό, ώστε θεωρείται αληθινή από τα μέλη αυτής της κοινωνίας. Κάθε κοινωνική αλλαγή συνοδεύεται από τροποποιήσεις αυτών των νοημάτων και των τελετουργικών οι οποίες αναφέρονται στο θάνατο. Το κάθε άτομο ενσωματώνει αυτή τη συλλογική κοινωνική κατασκευή για το θάνατο και διαμορφώνει τη δική του ατομική στάση απέναντι στο θάνατό του και το θάνατο των άλλων. Η υποκειμενική αυτή αντίληψη μετατρέπετε τελικά σε αντικειμενική άποψη. Διαμορφώνεται με αυτόν τον τρόπο η γενικότερη στάση την οποία αναπτύσσει η κάθε ιστορική κοινωνία απέναντι στο θάνατο ως αντικειμενική πλέον κατηγορία και όχι ως κοινωνική κατασκευή.
Παρόλα αυτά, ο θάνατος είναι κάτι μοναδικό, είναι η μόνη όψη της πραγματικότητας που οι άνθρωποι δεν μπορούν ν’ αντιμετωπίσουν κατά μέτωπο. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν παραδέχονται πως ο φόβος θανάτου τους επηρεάζει, όμως αυτό είναι κάτι επιφανειακό και για να το δούμε φτάνει να δούμε πόσο συγκλονίζει τον άνθρωπο η υποψία και μόνο του θανάτου του. Στην πραγματικότητα, η γνώση του επικείμενου θανάτου εισβάλει στο πιο προσωπικό μας κομμάτι και απειλεί να αφανίσει τον ίδιο μας τον εαυτό. Όλοι μας πεθαίνουμε και αυτό αποτελεί μια διαδικασία που ξεκινά από τη μέρα της σύλληψής μας. Η μόνη διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους είναι η απόσταση από την ίδια για όλους κατεύθυνση, στην οποία οδηγούνται όλοι μας. Για όλους μας ο φόβος του θανάτου είναι συνέχεια μπροστά μας και ας μη θέλουμε να το αναγνωρίσουμε. Ο φόβος του θανάτου είναι ένας κίνδυνος που ξέρουμε ότι δεν μπορούμε να αποφύγουμε και μπορούμε να τον προβλέψουμε. O δυτικός άνθρωπος έφτιαξε έναν πολιτισμό στον οποίο ο θάνατος δεν είναι ορατός. Αντιθέτως κρύβεται μέσα στα νοσοκομεία περιορίζοντας έτσι την επαφή μαζί του. Η σύγχρονη άρνηση του θανάτου είναι βραχυπρόθεσμη και ακολουθεί μια στρατηγική η οποία αποφεύγει την απειλή προσποιούμενη ότι δεν υπάρχει.
Απ’ την άλλη μεριά, η ικανότητά μας να αψηφάμε τη σκέψη του θανάτου βρίσκεται μερικές φορές στο τρόπο που η κοινωνία μας αντιμετωπίζει το θάνατο. Σήμερα οι άνθρωποι δεν έχουν άμεση επαφή με το «φοβικό» αντικείμενο. Επομένως δεν το σκέφτονται γιατί δεν το γνωρίζουν, δεν έχουν παρακολουθήσει από κοντά κάποιον δικό τους άνθρωπο στην πορεία του προς το θάνατο καθώς ο θάνατος είναι κρυμμένος στα νοσοκομεία. Οι περισσότεροι από μας περνούν τη ζωή χωρίς ποτέ να δουν το θάνατο. Υποστηρίζουμε πως δεν φοβόμαστε το θάνατο, περιγράφοντας την αντίδρασή μας σε κάτι που δεν γνωρίζουμε.
Η σημερινή άγνοια του θανάτου γίνεται πιο φανερή αν τη συγκρίνουμε με περασμένες εποχές. Σήμερα ο θάνατος μιας γενιάς είναι κάτι που όλο πιο συχνά συμβαίνει με την απουσία της επόμενης γενιάς. Επίσης ο θάνατος δεν είναι πλέον επίσημη τελετή αποχαιρετισμού, αλλά όλο και περισσότερο μια «δυσάρεστη αναστάτωση της καθημερινότητας» με την οποία θέλουμε να ξεμπερδεύουμε το γρηγορότερο και να επιστρέψουμε στη ρουτίνα της ζωής μας. Η μόνη βέβαιη πρόβλεψη που μπορούμε να κάνουμε είναι ότι όλοι κάποτε θα πεθάνουμε. Το ότι σήμερα αρνούμαστε τόσο επίμονα να δούμε και να αντιμετωπίσουμε αυτή τη βεβαιότητα γυρνώντας και απολαμβάνον.
Η συγκίνηση και οι δυσκολίες που έρχονται από το γεγονός ενός θανάτου, είναι ένα ακόμα γεγονός που πρέπει να αποφεύγονται από τη κοινωνία. Μόνο ιδιωτικά μπορεί κανείς να εκφράσει τα συναισθήματά του. Τα πάντα οργανώνονται έτσι ώστε να κρυφτεί ο θάνατος. Η σύγχρονη κοινωνία παρατείνει όσο μπορεί τη ζωή των ασθενών αλλά δε τους βοηθά να πεθάνουν. Στις παραδοσιακές κοινωνίες οι συγγενείς και οι φίλοι παραστέκονταν στον ετοιμοθάνατο και δέχονταν τις επιθυμίες του μέχρι την τελευταία στιγμή. Σ’ αντίθεση με τις σύγχρονες κοινωνίες που προκειμένου να αποφύγουμε και να απομακρυνθούμε από το θάνατο, αναθέτουμε όλες τις σχετικές διαδικασίες και τελετουργίες σε, άσχετους με τον νεκρό, ιδιώτες.
- Γ. Αλεξιάς: Λόγος περί ζωής και θανάτου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000
- Darryl Reanney: Ο θάνατος του αιωνίου, Κωσταράκη, Αθήνα 1992
- David Clark : The sociology of death: theory, culture, practice, 1993
- Ζαν Ζιγκλέρ: Οι ζωντανοί και ο θάνατος, Μαλλιάρης Παιδεία, Αθήνα 1982
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου